Çocuğunuzun Nörolojik gelişimin evrelerini bilmek sizi daha iyi bir ebeveyn yapabilir
Nörolojik gelişim 4 tane ana aşamadan oluşur. Her aşamanın da kendine özgü kolaylıkları ve zorlukları vardır.
PHILIP PERRY
Çocuğunuzun davranışını yüzde 100 doğrulukla tahmin etmek istemez misiniz? Herhangi bir gerçekçi ebeveyn, bunun imkansız bir hayal olduğunu bilir ama yine de çekici bulur. Çocuklar sizi her zaman şaşırtır. Çünkü davranışı etkileyen birçok faktör vardır. İç ve dış etkenler bazen çocukların karakterleri dışında davranmasına neden olabilir.
Yapabileceğiniz şey, çocuğun nörolojik gelişim evrelerini ve bu evrelerin, öğrenmek ve davranışlar açısından ne anlama geldiğini anlamaktır. Nörolojik gelişimi daha iyi bir şekilde kavrayan ebeveynlerin, çocuklarını olumlu sonuçlara daha iyi yönlendirdiği ortaya çıkmıştır. İşte nörolojik gelişim evrelerinin ve bunların ebeveynlik için ne anlama geldiklerinin bir listesi:
İlk aşama algılayıcı motor aşamasıdır. Bu aşama doğum ile iki yaş arasında gerçekleşir. Bu aşamadaki çocuk çevreyi duyularıyla deneyimlemeye başlar. Deneme, yanılma ve nesneler ve duyumlarla olan deneyimler sayesinde çevrelerindeki dünyaya hakim olmaya başlarlar. Bir yaş civarında çocuk nesne kalıcılığını, bir nesnenin görme alanından çıksa bile varlığını sürdürdüğünü öğrenir.
Seattle’daki Öğrenme & Beyin Bilimleri Enstitüsü’nden Sarah Lytle ’a göre, birçok anne ve babanın tam olarak anlamadığı şeyin bebeklerin de sosyal ve duygusal olarak geliştiğidir. Bu nedenle, bebekler ebeveynlerinden destek isterler. Eğer tanımadığınız bir bebekle bir araya gelirseniz bebeğin nasıl cevap vermesi gerektiğini anlamak için genellikle ebeveynlerine döndüğünü fark edersiniz. Bu davranışa sosyal referans veya sosyal biliş denir. Çocuğunuza bu durumda destek olduğunuzdan emin olun. Bu, çocuğun kendine güvenmesini ve bağımsız olmasını sağlar.
Küçük çocuklar dünyayı duyularıyla etkileşime girerek anlarlar.
Bir çocuk, ilk kelimesini yaklaşık 6 aylıkken söyler. Bir bebeğin dil becerisini daha da geliştirmesine yardımcı olmak için, onun sizin bakışlarınızı takip ettiğini unutmayın. Yeni bir kelime öğretirken, gözlerinizi yavaşça hareket ettirerek onlara vurgu yapın. Dr. Lytle’a göre bebek tonu kullanarak konuşmak doğrudur. Aslında genetik olarak böyle konuşmaya programlanmışızdır. Fakat, kelimeleri doğru ve tam şekilde kullandığınızdan ve dilbilgisi açısından doğru cümleler kullandığınızdan emin olun.
2 yaşından 6-7 yaşına kadar, çocuk işlem öncesi evreye girer. Bu aşamada dil becerileri artmaya başlar. Çocuk sembollerle düşünmeye başlayabilir, sayısal bir anlayış geliştirebilir ve geçmiş ve gelecek arasındaki farkı anlamaya başlayabilir. Bu aşamadaki çocuklar, somut düşünceleri iyi kavrarlar. Soyut konseptleri anlamak da zorluk çekerler.
İnsanlar, iki yaşında iken başkalarının dünyayı kendilerinin gördüğü gibi görmediği düşüncesine şaşırırlar. İki yaşındaki çocukların ebeveynlerinin çok iyi farkında olduğu üzere, bu ben-merkezli bakış açısı paylaşmayı ve başkalarını önemsemeyi zor kılar. 2016 yılında yapılan anket, çoğu ebeveynin, iki yaşındaki çocukları için duygularını kontrol edebiliyorlar dediğini gösterse de, psikologlar bunun tam tersini söylerler. Çocuk, öfke krizi geçirirken elinizde onun dikkatini dağıtacak sevdiği bir oyuncak olması büyük ihtimalle iyi bir stratejidir.
İki yaşındaki çocuklar, duygularını iyi bir şekilde kontrol edemezler. Ama neyse ki dikkatleri kolayca dağıtılabilir.
Aileler, çocuklarının empatisini arttırmak için çocuğun zihin kuramını (theory of mind) geliştirmek üzerine çalışabilirler. Bu, başkasının bakış açısını anlamak anlamına gelir. Bilmelisiniz ki zihin kuramı, çocuklarda 3 veya 4 yaşına kadar gelişmez. Bunun popüler bir örneği “Sally-Anne test” idir.
Bu testte bir çocuğa Sally’nin bir sepeti ve Anne’nin bir kutusu olduğu söylenir. Sally, sepetine bir cisim koyar ve yürüyüşe gider. Anne ise bu objeyi alır ve kendi kutusuna koyar. Sonra çocuğa sorulur, “Sally geldiğinde objeyi nerede arayacaktır?”. Eğer çocuk Sally’nin bakış açısını anlıyorsa, “Sepette arar” der. Bir başka yol ise çocuğa kendisini başka karakterler yerine koyabileceği hikayeler okumaktır.
6-7 yaştan 11-12 yaşa kadar çocuk somut işlemsel aşamaya girer. 7 yaş, sebep-sonuç ilişkisi kurma yaşıdır. Bu yaşta, çocuk soyut konseptleri anlayabilir, olayların sıralamasını anlar ve deneyimleri kendisininkinden farklı olan çocuklarla empati kurar. Bu evredeki çocuk, soyut matematiksel konseptleri öğrenebilir ama sistematik muhakeme gerektiren kompleks problemleri çözmekte iyi değildir. Lytle, bu dönemde çocuğun duygusal gelişiminin akılda tutulmasını öneriyor. Ebeveynler, genellikle çocuklarının ailevi tartışmalardan ya da depresyon gibi bir durumda acı çeken bir ebeveynden ne kadar etkilendiklerini anlamıyorlar.
12 yaşından gençlik dönemine kadar olan evreye ise formal işlemsel evre denir. Bu aşamada ise çocuk varsayımsal düşünme, soyut akıl yürütme ve tümdengelimsel akıl yürütme için daha fazla kapasite geliştirir. Genellikle, insanlar 15 yaşına kadar bu fonksiyonlara hakim olurlar. Sosyal hukuk gibi ahlaki meseleler ve olasılıklar gibi soyut düşünceleri de anlayabilirler. Fakat, ebeveynler için bazı aşamalar zorlayıcı olabilir.
Gençlerle uğraşmak, beyinlerinin çalışma sisteminden dolayı oldukça zordur.
Gençler genellikle aksi ve hassastır. Bunun sebebi genellikle hormonlarına bağlanır ama bir başka nedeni de orta beynin oldukça aktif olmasıdır. Beyin arkadan öne doğru gelişir.
Orta beyin, hafıza, duygu ve cinsellikten sorumludur. Beynin rasyonel kısmının, prefrontal korteksin, 25 yaşına kadar tamamen gelişmemiş olduğunu bilmek sizi şaşırtabilir. Beynin bu kısmı karar verme, planlama, dürtü kontrolü ve riskten kaçınma gibi şeylerden sorumludur.
Gençlerin amigdala veya duygusal merkezleriyle durumları değerlendirme olasılıkları daha yüksektir. Bu yüzden duyguları aşırı gelip onları bunaltabilir, ancak duygularını ifade etmekte zorlanabilirler. Ayrıca, bu durum riskli davranışlara yönelik eğilimlerini de açıklar. Onlarla sık sık uyuşturucu ve alkol, korunmasız seks riskleri ve benzeri konular hakkında konuştuğunuz ve sosyal baskılardan kaçınmak için kullanabilecekleri kelimeler öğrettiğinizden emin olun. Bir genç bir hata yaptığında onu azarlamak veya ders vermek yerine bu zamanı öğretilebilir bir an olarak kullanın. Onlara tavsiyelerinizi mantık çerçevesinde verin. Kendi sözleriyle farklı şekilde yapması gerekeni öğretin. Bu, karar verme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir.
Ayrıca onlara ön lobu çalıştıracak etkinlikler verin veya onlarla birlikte yapın. Onlara problem çözme pratiği, yargı değerlerini düşünme ya da işleri planlama fırsatları sunun. Görevi birlikte yapın veya çalışmayı tamamladığı an bilgi alın. Tabii ki, çocuk yetiştirmek kolay değil, ancak azcık da olsa nörobilim bilmek, gerçek bir fark yaratabilir.
