Çocuğumun Yürütücü İşlev Fonksiyonlarında sorun yaşadığını tespit etme

Çocukların dezorganize (dağınık) oldukları konusunda endişe ettiğimizde ( o kadar dağınıktırlar ki işlerini takip etmekte, okuldaki sorumluluklarını yerine getirmekte zorluk yaşarlar). Bu durumda yapılabilecek ilk şey onların neler yaşadığını anlamaya çalışmak olabilir.

Çocuklarınızın hangi organizasyon becerilerinin zayıf olabileceğini gösteren testler vardır. Fakat yapılabilecek ilk şey çocuğun ne zaman ve nerede dağınık olduğunu anlayabilmektir.

Bu noktada çocuğunuzun öğretmeni çok yardımcı olabilir. Öğretmene çocuğunuzun hangi konularda zorlandığı konusunda kısaca sizi bilgilendirmesini isteyebilirsiniz. Hatta okul psikoloğunun da çocuğunuzu sınıfta gözlemlemesini isteyebilirsiniz.  Okula yaptığı ödevi getirmekte zorlanıyor mu ? Bir aktiviteden diğerine geçmekte zorlanıyor mu? Tahtayı defterine geçirebiliyor mu? Eşyaları doğru yerine koyabiliyor mu? Yaşadığı sorunlar nelerdir?

Çocuğun organizasyon becerilerine odaklanmadan önce , onun dağınık olmasının diğer sebeplerini elemeniz gerekmektedir. Mesela:

  • Eğer çocuğunuz ödevini okula getirmekte zorlanıyorsa veya kitapları kaybediyorsa bunun nedeni çocuğun öğrenme güçlüğü olması ve ödevlerini yaparken veya öğretmenine teslim ederken kendini kötü hissetmesi olabilir. Bu çocuk organizasyon becerileri ile ilgili yardım almaktan ziyade matematik konusunda yardıma ihtiyacı olabilir.
  • Eşyalarını kaybetmesi ve eşyalarını başka yerlerde unutmasının bir başka sebebi de endişeli olduğu için  dikkatinin sürekli dağılması olabilir. Bu endişeli halinden utandığı için öğretmen ve ebeveynlerine belli etmeyip endişesini kendi içinde yaşıyor olabilir. Dolayısıyla öğretmen ve ailelerin çocuğun endişeli olmasından haberleri olmayabilir.
  • Çocuğun dağınık olmasının sebebi depresif olması da olabilir. Bu sebeple de normalde ilgi gösterdiği şeylere karşı alakasız görünüyor olabilir. Buradaki sorun onun motivasyonu ve ruh hali olabilir.
  • Travmatik bir deneyimi olan bir çocuk da stresli hissettiği için de dezorganize olabilir.

Fakat eğer bu davranışa sebebiyet veren duygusal problemleri elediyseniz , çocuğunuzun dağınık olmasının sebebi yürütücü işlevler de bir problem yaşıyor olması olabilir.

Yürütücü işlevler, işleri halletmek için her gün kullandığımız zihinsel becerilerdir.  Hedef koymak için, bir işi nasıl yapacağımızı planlamak için, görevleri aklımızda tutmak için , zaman ve sahip olduklarımızı değerlendirmek ve başladığımız şeyi bitirmek gibi düzenlemelerde yürütücü işlevlereihtiyacımız vardır.

Bazı çocuklar yürütücü işlevlerinde eksiklikler olabilir. Ne kadar zeki olurlarsa olsunlar yine de okul işlerinde ve sorumluluklarını takip etme konusunda zorluk yaşayabilirler.

Bu işlevlerden bazıları diğerlerinden daha kolay fark edilebilir çünkü çocuğun günlük aktivitelerini içerir. Mesela ceketini kaybetmek, ödevini unutmak, yönergeleri takip etmek gibi. Ancak diğerleri daha az belirgindir fakat en az diğer fonksiyonlar kadar önemlidir özelikle de öğrenme konusunda. Örneğin, olayları akılda tutma, birkaç adımlı problemleri çözmek, okuduğunda neyin önemli olduğunu anlama, yazı yazarken olay örüntüsünü doğru sırada yazabilme gibi.

Çocuğun hangi yürütücü işlevlerinde sorunlar olduğunu anlamak için birkaç çeşit değerlendirme şekli vardır.

Nöropsikolojik değerlendirmeler

Çocuğun organizasyon problemlerini değerlendirmenin ve bu problemlerin sebebini belirlemenin en kapsamlı yolu nörolojik değerlendirmelerdir. Bu tip değerlendirmeler bir takım testler, görüşmeler , sorular ve klinisyenlerin gözlemlerinden oluşur.  Bu sayede profesyoneller çocukların güçlü yanları ve eksikliklerini bütüncül olarak anlayabilirler.

Görüşmeye gelip çocuğunun dezorganize olmasından yakınan ebeveynlerin çocuklarında genelde dezorganze olmanın yanı sıra başka problemler de görünmektedir. Organize olma genelde koca bir resmin tek bir parçasıdır. Ancak, nöropsikolojik değerlendirme gibi kapsamlı değerlendirmelere başvurup , resmin diğer parçalarını da gözden geçirmek , bu problem sadece bir yürütücü işlev fonksiyonlarına dair mi yoksa daha kapsamlı bir problem mi söz konusu araştırmak lazım.

Genelde nöropsikolojik değerlendirmeler birkaç seans sürer ve de çocuğun ebeveynleri ve öğretmenleri ile işbirliği yapılarak oluşturulan bir değerlendirme şeklidir.

Bu değerlendirmeler  genelde:

* Yapılandırılmamış bir çalışmaya çocuğun nasıl yaklaştığını ve neler yaptığını gözlemlemektir. Örneğin,  daha önce hiç karşılaşmadığı bir çalışmayla karşılaştığında , beklentinin ne olduğunu bilmeksizin bu problemi çözmek için nasıl bir strateji uygulayacaktır? İyi ve planlanmış bir strateji ile mi gelecektir yoksa planlanmamış, dürtüsel ve etkili olmayan bir strateji mi bulacaktır?

* Ebeveyn ve öğretmenlerin çocuğun organize olma zayıflıkları hakkında fikir ve gözlemlerini içerir.  Bu alandaki problemler çocuğun hayatında her alana yayılmış şekilde midir? Mesela çocuk eşyalarını okulda , evde ve diğer yerlerde unutur mu ?

* Uzmanlar tarafından uygulanan  testler ve klinik sorular şeklindedir

 

Bu tip çocuklara nasıl yardımcı olunur

Okullarda , sınıf öğretmeni ve çocuğu yürütücü işlevler konusunda destekleyen uzmanlar dahilinde (psikolog, rehberlik servisi ) sınıfta ona nasıl destek olunacağı kararlaştırılmalıdır.

Dahası, ezber, önemli bilgileri aklında tutabilme, yazı yazarken düşünceleri organize edebilme, birkaç basamaklı problemleri çözebilme gibi akademik becerilerin gelişmesi için bir psikolog veya özel eğitimci ile çalışabilir.

Çocuk büyüdükçe, yürütücü işlevler onun öğrenme becerilerini , okul veya spor hayatında işlerini takip etmesini daha olumsuz olarak etkiler. Çocuğunuzun daha organize olmasına yardımcı olmak hem ona hem de sizlere kolaylık sağlar hem de çocuğunuzun  işleri sonuna kadar tamamlayabildiğini ve bir şeyleri başarabildiğini fark etmesini sağlar.